offzine.com

Niektóre linki na tej stronie mogą być linkami afiliacyjnymi

Nostalgia bez sentymentalizmu

Nostalgia wraca falami. W fotografii i kulturze wizualnej końcówki 2025 roku nie jest jednak prostą tęsknotą za „lepszymi czasami”. Nie chodzi o estetyczną rekonstrukcję przeszłości. To raczej próba odzyskania punktów odniesienia w świecie obrazów produkowanych masowo i bez intencjonalnego zachowania pamięci. Retro przestaje być stylem. Staje się narzędziem — sposobem porządkowania wizualnego chaosu i nadmiaru bodźców.

Fotografia jako pamięć wizualna

Mamy więc powrót do estetyki analogowej — ziarna, miękkiego kontrastu, ograniczonej palety barw. Nie wynika z technicznej wyższości filmu nad cyfrą, jest raczej potrzebą narracji. Fotografia analogowa, nawet symulowana, niesie ze sobą obietnicę czasu: momentu przed i po zdjęciu, procesu, oczekiwania. Obrazy „retro” są wolniejsze w odbiorze. Nie krzyczą. Często sprawiają wrażenie znanych, jakby już gdzieś istniały. To paradoksalnie ich siła — nie konkurują o uwagę, lecz ją zatrzymują.

Ten sposób myślenia o obrazie od lat obecny jest w refleksjach artystów dostrzeganych przez wydawców takich jak Aperture — medium, które wciąż traktuje fotografię jako zapis kulturowej pamięci, a nie wyłącznie estetyczny artefakt. To perspektywa wypracowana na styku twórczości uznanych autorów i długiego trwania medium.

Jednocześnie trudno pomijać ogromną i coraz bardziej świadomą produkcję realizowaną przez szeroką społeczność fotografów-pasjonatów. To właśnie tam często pojawiają się obrazy najbardziej bezpośrednie — skupione na człowieku, relacji, geście. Osobiście poruszają mnie realizacje, w których fotografia staje się narzędziem uważnej obserwacji. Warto zatrzymać się w ciszy i poświęcić czas na kontemplację prac gromadzonych w takich miejscach jak Flickr — nie jako zbiorze nazwisk, lecz jako wspólnej przestrzeni doświadczenia obrazu.

Przedmioty, które pamiętają

Nostalgia silnie zaznacza się również w produktach kulturowych: aparatach analogowych - tak! rok 2025 i wciąż powstają aparaty inspirowane klasycznymi modelami, na przykład PENTAX 17, wznowieniach książek, reedycjach płyt, poradnikach fotograficznych czy przedmiotach projektowanych tak, by wyglądały „jak dawniej”.

Nie chodzi tu wyłącznie o marketing. Te obiekty działają jak kotwice. Przypominają, że relacja z obrazem czy dźwiękiem kiedyś wymagała fizycznej obecności — wzięcia przedmiotu do ręki, skupienia, decyzji. Podobny sposób myślenia o materialności kultury pojawia się w programach i wystawach Design Museum w Londynie, czy Red Dot Design Museum w Essen.

Retro jako filtr współczesności

Dzisiejsza nostalgia rzadko bywa czysta. To raczej filtr nakładany na teraźniejszość. Współczesne projekty korzystają z języka przeszłości, ale nie rezygnują z aktualnych tematów: tożsamości, intymności, nadmiaru obrazów. Fotografie stylizowane na stare albumy często opowiadają o bardzo współczesnych emocjach. Retro estetyka staje się sposobem, by mówić o „teraz” językiem, który wydaje się bezpieczniejszy, mniej agresywny.

Zmęczenie nowością

Za powrotem nostalgii stoi także zmęczenie ciągłą nowością. Algorytmy premiują to, co świeże, szybkie i wyraziste. Retro działa odwrotnie — opiera się na powtórzeniu, rozpoznawalności, rytmie znanym z przeszłości. To estetyka, która nie próbuje być pierwsza. Raczej kolejna, często w delikatnie nowym wydaniu - i właśnie dlatego bywa bardziej wiarygodna.

Pamięć jako wartość wizualna

W dzisiejszej kulturze obrazu, która coraz rzadziej archiwizuje, a coraz częściej nadpisuje i zaciera, nostalgia pełni funkcję porządkującą. Przywraca ciągłość. Pokazuje, że obrazy mają historię, nawet jeśli są nowe. I ważne, by działo się to zawsze z udziałem człowieka, nie algorytmów, czy sztucznej inteligencji - bo te, statystycznie nieczułe, bez jakiejkolwiek możliwości oceny prawdziwości generowanych obrazów, już sieją spustoszenie w przestrzeni informacyjnej oraz percepcji człowieka.

Pamięć więc, nawet przywracana estetyką retro, musi pozostać domeną odpowiedzialności twórców. Myślenie o obrazie jako zapisie, a nie jednorazowym komunikacie, znajduje naturalne przedłużenie w inicjatywach archiwalnych takich jak Internet Archive i oby pozostały one z nami jak najdłużej.

Zamiast podsumowania

Nostalgia nie wraca dlatego, że było lepiej. Wraca, bo było wolniej, ciszej, bardziej materialnie. W świecie przyspieszonej produkcji obrazów, odejścia od paradygmatu "prawdziwości", estetyka retro będąca nadal udziałem procesu twórczego oferuje coś rzadkiego: poczucie ciągłości. Retro nie obiecuje przyszłości. Ale pozwala na chwilę zatrzymać się w teraźniejszości. I być może właśnie dlatego znów tak dobrze zadomowiło się w działalności współczesnych twórców.

Dalsza lektura

Jeżeli zainteresował Cię ten temat to zachęcam do sprawdzenia oferty (Amazon) w zakresie retro aparatów fotograficznych. Dziękuję za odwiedziny!